پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 31 |
| تعداد شماره‌ها | 748 |
| تعداد مقالات | 7,122 |
| تعداد مشاهده مقاله | 10,280,093 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,911,838 |
کاربردها، گونه‌ها و تحولات یک عامل ربط (هِن) در گویش قدیم شیرازی | ||
| زبان فارسی و گویشهای ایرانی | ||
| مقاله 3، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 15، فروردین 1402، صفحه 63-91 اصل مقاله (1.88 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22124/plid.2024.25020.1646 | ||
| نویسنده | ||
| حامد نوروزی* | ||
| دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران. | ||
| چکیده | ||
| اشعار بازمانده از گویش قدیم شیراز یکی از ارزشمندترین مجموعه‌های گویشهای کهن ایرانی است که هنوز ابهامات واژگانی، دستوری و معنایی فراوانی دارد. یکی از کلمات مبهم این گویش که با تفاوتهای بنیادین معنایی و کاربردی در گویش هروی کهن نیز به‌کار رفته، فعل «هن» است. این کلمه در فر‌هنگهای قدیم فارسی با قیدِ «در گویش قدیم شیراز» با معنی «است» مدخل شده‌است. در این مقاله با توجه به تفاوتهای اساسی این فعل در گویش شیرازی و هروی، تنها به کاربردهای این فعل در گویش شیرازی خواهیم پرداخت. براساس اشعار شاه‌داعی شیرازی و با اشاره به برخی از ابیات دیگر بازمانده از این گویش سعی خواهیم نمود انواع، تکواژگونه‌ها، کاربردها، تحولات و درنهایت صورت اصلی آن را نشان دهیم. «هن» /h-en/ در گویش شیرازی کهن به سه صورت به‌کار میرود: 1. با h- آغازین (کامل با n): (هِن) /hen?/؛ 2. با h- آغازی (ناقص بیn): (هِه) /he/ (به‌ندرت ـه /e/، مشابه فارسی گفتاری)؛ 3. بدون h- آغازین: (ِ ن) /-en?/ (به‌ندرت ن /n/). «هن» و «هه» در این گویش تنها به‌عنوان عامل (فعل) ربط به‌کار رفتهاست؛ اما گونة بدون h آغازی این فعل در فرایند دستوریشدگی تا مرحلۀ تهی‌شدگی کامل نیز پیش رفتهاست. درنهایت با توجه به کاربردهای دستوری و معانی این واژه، به‌عنوان یک پیشنهاد ریشهشناختی که باید دقیق‌تر بررسی شود، شاید بتوان «هن» را محصول تحول صیغۀ سوم شخص قاعده‌مند فعل h- دانست: hēd/ hed > hen. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| گویش قدیم شیرازی؛ فعل؛ هن؛ است؛ صیغۀ سوم شخص مفرد | ||
| مراجع | ||
|
ابوالقاسمی محسن. مادههای فعلهای فارسی دری. تهران: ققنوس. 1373.
ابوالقاسمی محسن. دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت. 1381.
ادیب طوسی محمدامین. لهجه کازرونی قدیم. زبان و ادب فارسی، 1334الف؛ (33): 26-40.
ادیب طوسی محمدامین. مثلثات شیخ سعدی. زبان و ادب فارسی، 1334ب؛ (34): 175-189.
ادیب طوسی محمدامین. سه گفتار به لهجة شیرازی قرن نهم. نشریة دانشکده ادبیات تبریز، 1344الف ؛ (74): 149-182.
ادیب طوسی محمدامین. کان ملاحت به لهجة شیرازی قرن نهم. زبان و ادب فارسی، 1344ب؛ (75): 353-376.
باقری مهری. واجشناسی تاریخی زبان فارسی. تهران: قطره. 1380.
بخشی از تفسیری کهن. بهاهتمام سیدمرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی، مقدمة علی رواقی. تهران و قم: میراث مکتوب و قبله. 1376.
برونر کریستوفر. نحو زبانهای ایرانی میانة غربی. ترجمه و پژوهش: سعید عریان. تهران: حوزة هنری. 1376.
جامی عبدالرحمن‌بن احمد. نفحاتالانس من حضراتالقدس. بهاهتمام محمود عابدی. تهران: اطلاعات. 1382.
حسندوست محمد. فرهنگ تطبیقی- موضوعی زبانها و گویشهای ایرانی نو. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. 1389.
حیدریزاد رضا. شیراز (گویش شیرازی). دانشنامة جهان اسلام. تهران: بنیاد دایرهالمعارف اسلامی. 1399.
خلف تبریزی محمدحسین. برهان قاطع. بهاهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر. 1376.
خواجه عبدالله انصاری. طبقاتالصوفیه، بهکوشش محمدسرور مولایی، تهران: توس. 1360.
خواجه عبدالله انصاری هروی. طبقاتالصوفیه، تصحیح عبدالحی حبیبی قندهاری، بهاهتمام و کوشش حسین آهی، تهران: انتشارات فروغی. 1362.
داعی شیرازی. نوید دیدار (کتاب کان ملاحت و مثنوی سه گفتار). شیراز: اداره فرهنگ و هنر شیراز. 1353.
دهخدا علیاکبر. لغتنامه. باهمکاری محمد معین، سیدجعفر شهیدی، حسن احمدی‌گیوی. تهران: انتشارات دانشگاه. 1376.
سروری محمدقاسمبن حاجی محمد کاشانی. مجمعالفرس، بهکوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی علیاکبر علمی. 1338.
سلامی عبدالنبی. گنجینة گویش شناسی فارس. دفتر اول تا چهارم. تهران: نشر آثار (فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، 1383 تا 1386.
سلطانی عاطفه، پروان حمیده. کتابشناسی توصیفی آثار پژوهشی لهجة شیرازی. ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین، 1394؛ (2): 65-104.
صادقی علیاشرف. نگاهی به گویشنامههای ایرانی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. 1379.
صادقی علیاشرف. مسائل تاریخی زبان فارسی. تهران: سخن. 1380.
صادقی علیاشرف. ابیات شیرازی سعدی در مثلثات، زبانها و گویشهای ایرانی (ویژهنامه نامة فرهنگستان)، 1391؛ (1): 5-38.
طاهری اسفندیار. فعل در گویش بختیاری. گویششناسی، 1385؛ (5): 86-108.
عمادی نظام. گویش کُروش، شیراز: آوند اندیشه. 1384.
عمادی نظام. گویش مرو دشت، شیراز: ایلاف. 1385.
عمرانی غلامرضا. «̓است̔ از کجا آمده‌است». رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، 1377؛ (47): 47-55.
فاروقی ابراهیم قوام. شرفنامة منیری (فرهنگ ابراهیمی). بهاهتمام حکیمه دبیران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 1386.
فاموری مهدی. چند نکته در گویش شیرازی امروز. ادبیات و زبانهای محلی ایرانزمین، 1392؛ 3(1): 89-112.
فکرت محمدآصف. فارسی هروی: زبان گفتاری هرات، مشهد: دانشگاه فردوسی. 1376.
فیروزبخش پژمان. دو غزل از شمس پُسناصر به گویش قدیم شیراز. ایرانشناسی (با یاد ایرج افشار)، 1390؛ 23(2): 348-362.
کلباسی ایران. فرهنگ توصیفی گونههای زبانی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 1388.
ماهیار نوابی یحیی. تز اول آن روی نهکو بوادی. چیستا، 1365؛ (28): 598-593.
ماهیار نوابی یحیی. چند غزل از شمس پس ناصر، نامة فرهنگستان، 1374؛ (4): 27-38.
متنهای پهلوی. گردآوری جاماسپ جی دستور، منوچهر جی جاماسپ آسانا، پژوهش سعید عریان، تهران: انتشارات علمی. 1391.
محمودبن عثمان. فردوسالمرشدیه فی اسرارالصمدیه بهانضمام روایت ملخص آن موسوم به انوارالمرشدیه فی اسرارالصمدیه، بهکوشش ایرج افشار. تهران: انجمن آثار ملی، شماره 148 (افست چاپ دوم: 1333). 1358.
مکنزی دیوید نیل. فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمة مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 1388.
منصوری یدالله. فرهنگ ریشهشناختی افعال زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. 1384.
منصوری یدالله، فرهنگ ریشهشناختی افعال فارسی میانه، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. 1387.
مولایی چنگیز. راهنمای فارسی باستان، تهران: مهرنامگ. 1387.
میبدی ابوالفضل رشید‌الدین. کشفالاسرار و عدهالابرار، بهاهتمام علیاصغر حکمت. تهران: امیرکبیر. 1331.
نوروزی حامد. تحول ساخت کنایی در فارسی نو. ویژهنامة نامة فرهنگستان (دستور)، 1391؛ (8): 10-61.
هجویری ابوالحسن علیبن عثمان. کشفالمحجوب، تصحیح محمود عابدی. سروش. تهران. 1384.
همایون همادخت. گویش کلیمیان شهر یزد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 1383.
Browne, E. G. Some Notes on the Poetry of the Persian Dialects. Journal of Royal Asiatic Society, Cambridge University Press. 1895; 773-825. Cheung, J. Etymological Dictionary of the Iranian Verb. Leiden, Boston. 2007. Gindin, T.E. The Early Judaeo-Persian Tafsirs of Ezekiel: Text, Translation, Commentary. Vol. III: Grammar, (Veroffentlichungen zur Iranistik). Austrian Academy of Sciences. 2014. Ivanow, W. Tabaqat of Ansari in the Old Language of Herat. Jornal of the Royal Asiatic Society, Part III-July. 1923; 337-382. Josephson, J. Nominal Sentences and Copula in Middle and Early New Persian. in Ludwig Paul (ed.). Persian Origins – Early Judaeo-Persian and the Emergence of New Persian. Collected Papers of the Symposium, Göttingen 1999, Wiesbaden. 2003; 79-94. Lazard, G. La langue des plus anciens monuments de la prose persane. Paris: librairie c. klincksieck. 1963. MacKenzie, D.N. A Concise Pahlavi Dictionary, London. 1969. Paul, Ludwig. A Grammar of Early Judaeo-Persian, Wiesbaden, Reichert verlag. 2013. Rieu, Charles. Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum, volume 2, printed by order of the trustees. 1881. Shaked, Shaul. 2009. Classification of Linguistic Features in Early Judeo-Persian Texts. In Exegisti Monumenta: Festschrift in Honour of Nicholas Sims-Williams, Werner Sundermann, Almut Hintze and François de Blois (eds.). Harrassowitz. 2009; 449–461. Shaked, Shaul; Emetan, Aturpat-I. The Wisdom of the Sasanian Sages (Denkard VI), Translated by Shaul Shaked, Jerusalem: westview press. 1979. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 133 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 157 |
||