تعداد نشریات | 31 |
تعداد شمارهها | 743 |
تعداد مقالات | 7,073 |
تعداد مشاهده مقاله | 10,149,567 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,857,539 |
فارسیستیزی در یک سدۀ اخیر در افغانستان | ||
زبان فارسی و گویشهای ایرانی | ||
مقاله 1، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 14، بهمن 1401، صفحه 7-33 اصل مقاله (1.2 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22124/plid.2023.24197.1626 | ||
نویسندگان | ||
محرم رضایتی کیشه خاله* 1؛ بسم الله برهانی2 | ||
1استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران | ||
2دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه گیلان، رشت، ایران. | ||
چکیده | ||
زبان فارسی که آن را در ایران «فارسی»، در افغانستان «دری» و در تاجیکستان «تاجیکی» میخوانند، از گذشتههای دور زبان رسمی و درباری سرزمینی که امروزه افغانستان میخوانند، بودهاست. این زبان از زمان شکلگیری حکومت مستقل در افغانستان و تغییر نام خراسان به افغانستان (1747م) تا به امروز سرگذشت غمانگیزی داشتهاست. سیاست بهحاشیهراندن زبان فارسی که از دورة امیر حبیباللهخان (1901-1919م) شروع شد، در دورههای بعد و تا امروز با فرازونشیبهایی دنبال شدهاست. چنانکه در دورة نیمقرنة حکمرانی خاندان آلیحیی (1308-1357ش) برای مدت کوتاهی بهکلی از نظام اداری و آموزشی حذف شد و سپس در سال 1343ش اسم «دری» بر این زبان تحمیل شد و بهعنوان یکی از دو زبان رسمی در کنار زبان پشتو در قانون اساسی دورة ظاهرشاه درج شد. این جایگاه در دورۀ نظامهای کمونیستی نیز حفظ شد؛ اما پس از جنگهای داخلی و تسلط طالبان (1375-1380ش) بیشازپیش مورد بیمهری قرار گرفت. با رویکار آمدن دموکراسی و شکلگیری نظام جمهوری اسلامی (1380-1400ش) و در قانون اساسی مصوب 1382ش، زبان پشتو و فارسی بهعنوان دو زبان رسمی در افغانستان شناخته شد، با این تفاوت که ارجحیت به زبان پشتو داده شد و سرود ملی این کشور نیز به زبان پشتو ساخته شد. همچنین اصطلاحات دانشگاهی، نظامی و اداری تنها به زبان پشتو واگذار شد. سرانجام، با سقوط نظام جمهوری و تسلط دوبارة طالبان بر خاک افغانستان، این گروه مجددا درصدد حذف زبان و اصطلاحات فارسی از ادارات و لوایح دولتی شدهاست. | ||
کلیدواژهها | ||
فارسی دری؛ زبان پشتو؛ فارسیستیزی؛ طالبان؛ زبان فارسی | ||
مراجع | ||
انوشه، حسن، 1381. دانشنامة ادب فارسی: ادب فارسی در افغانستان/ به سرپرستی حسن انوشه، ج سوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات.
آهنگ، محمد کاظم، 1349. سیر ژورنالیزم در افغانستان، کابل: انجمن تاریخ و ادب.
حبیبی، عبدالحی، 1372. جنبش مشروطیت در افغانستان، کمیسیون فرهنگی حزب وحدت اسلامی افغانستان.
رحیل، عبدالصبور، 1399. «پشتوسازی اصطلاحات فارسی در دانشگاه بلخ»، قابل دسترس در سایت رسمی افغانپیپر، ۱۳۹۹/۸/۲۳؛ کد: 165498.
رهین، رسول، 1388. سرگذشت زبان فارسی دری، تهران: الهدی.
رهین، رسول، 1391. املا و انشای زبان فارسی دری، کابل: سعید.
ژوبل، محمد حیدر، 1388. تاریخ ادبیات افغانستان، کابل: میوند.
سلیمانی، قهرمان، 1394. «طرزی، سراجالاخبار و مسألة زبان فارسی در افغانستان»، نشریة مطالعات ایرانی اسلامی، (9): 53-74.
شهرستانی، شاه علیاکبر، 1999. پیدایش و تحول زبان فارسی دری، دهلی جدید: بنیاد فرهنگ و تمدن افغانستان.
طرزی، محمود، 1290. سراجالاخبار، (2): 20.
غبار، میرغلام محمد، 1330. تاریخ ادبیات افغانستان (دورة محمدزاییها)، کابل: آرش.
غبار، میرغلام محمد، 1366. افغانستان در مسیر تاریخ، کابل: نشر انقلاب با همکاری جمهوری.
فرهنگ، میرمحمدصدیق، 1385. افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران: عرفان.
فضایلی، حسن، 1383. تأثیر نظامهای سیاسی و اجتماعی افغانستان بر ادبیات دری، کابل: مرکز مطالعات و تحقیقات راهبردی افغانستان.
فضایلی، حسن، 1384. «تأثیرات سیاسی و اجتماعی دوره کمونیستی بر ادبیات معاصر فارسی دری افغانستان»، پژوهشهای ادبی، (7): 117-128.
قدسی، فضلالله، 1384. «جایگاه زبان فارسی در افغانستان پس از تأسیس حکومت مستقل»، نامة فرهنگستان، (26): 117- 128.
قراگزلو، محمد، 1380. «افغانستان؛ پایان همایش بنیادگرایان»، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، (173 و 174): 24-53.
کاظمی، محمدکاظم، 1395. همزبانی و بیزبانی، تهران: عرفان.
کاظمی، محمدکاظم، 1397. شعر پارسی، مشهد: سپیده باوران.
کهزاد، احمدعلی، علیمحمد زهما و دیگران، 1386. تاریخ ادبیات افغانستان، کابل: کتابخانه نشراتی اقرأ.
کهزاد، احمدعلی، 1330. تاریخ ادبیات افغانستان، کابل: دارالتألیف وزارت معارف.
مایل هروی، نجیب، 1371. تاریخ و زبان در افغانستان، تهران: شرکت افست سهامی عام.
مایل هروی، نجیب، 1378. سایه به سایه: دفتر مقالهها و رسالهها، تهران: نشر گفتار.
مجیدی، هارون، 1392. «طالبان میخواستند ریشة زبان فارسی را از افغانستان برکنند (پرسوشنود ماندگار با استاد رسول رهین)»، روزنامة ماندگار، 12 میزان (مهر): 5.
مژده وحید، 1398. روابط سیاسی ایران و افغانستان در قرن بیستم، بیجا، بینا.
مظفری، سید ابوطالب، 1393. پایتخت پریها: شعر معاصر افغانستان، تهران: انجمن شاعران ایران.
منصور، عبدالحفیظ، 1392. موانع توسعة سیاسی در افغانستان با تأکید بر عوامل اجتماعی و فرهنگی، کابل: سعید.
نجفیزاده، هارون، 1386. پایگاه خبری بیبیسی، یکشنبه، 21 بهمن.
نفیسی، سعید، 1328. «ادبیات فارسی در افغانستان»، دانش، 1 (1): 2-5
نیکخواه عبدالرحیم، 1395. زمان در قالب زبان: درونمایههای شعر معاصر افغانستان، تهران: عرفان.
یاکوبسن، رومن، 1399. روندهای بنیادین در دانش زبان، ترجمة کوروش صفوی، تهران: نشر هرمس.
یسنا، بعقوب، 1398. «جایگاه زبان پارسی در افغانستان»، کاوشنامه، 20(40): 181-209.
https://af.shafaqna.com/FA/482625 | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 488 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 261 |