تعداد نشریات | 31 |
تعداد شمارهها | 743 |
تعداد مقالات | 7,071 |
تعداد مشاهده مقاله | 10,142,168 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,855,362 |
معانی و بیان؛ از آشنایی تا جدایی (بررسی آراءِ شارحان مفتاح العلوم در خصوص نسبت میان علم معانی و علم بیان در قرن هفتم و هشتم) | ||
نقد و نظریه ادبی | ||
مقاله 4، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 8، مهر 1398، صفحه 75-98 اصل مقاله (625.59 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22124/naqd.2019.12241.1628 | ||
نویسنده | ||
مصطفی جلیلی تقویان* | ||
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
در بسیاری از پژوهشهای معاصر درباره تاریخ بلاغت مسلمانان، اغلب جدایی دو علم معانی و بیان را به ابویعقوب سکاکی (ف 626 ق) و بعضی به جرجانی (ف 471 ق) نسبت دادهاند. ضعف بزرگی این تاریخنگاری آن است که معمولاً حوادث فکری تاریخ را به یک شخص خاص منسوب میکند، حال آنکه پیدا است که هر حادثهای در تاریخ علم امری تدریجی است و پدیدآمدنش امری یکبارگی و به دست یک فرد نیست. جدایی این دو علم نیز نه تنها از پیش از سکاکی آغاز شده بود بلکه تا چند قرن پس از او نیز به طول انجامید. بر همین بنیاد نگارندگان این مقاله بر آن شدند تا شرح جدایی این دو علم را از یکدیگر در قرنهای هفتم و هشتم -یعنی پس از سکاکی- پیگیری کنند. با بررسی شرحهای این دوره آشکار شد که یکی از شارحان مفتاح به نام قطبالدین شیرازی (ف 710 ق) در پی آن است که به جای پرداختن به تفاوتهای این دو علم، بیشتر به شباهتها و یکسانیهای آنها بنگرد درحالیکه هرچه به اواخر قرن هشتم نزدیکتر میشویم شارحان، بیشتر به تفاوتهای این دو علم نظر میکنند. در واقع در اواسط و اواخر قرن هشتم، این نگرش شیرازی، با نقد چند تن از شارحان برجسته، روبهرو میشود. اهمیت این نقدها در آن است که زمینهساز جدیتر شدن و در نهایت قطعی شدن جدایی این دو علم میگردد. در این مقاله کوشش خواهد شد تا تقابل این دو نظرگاه، یعنی هواداران جدایی حداقلی معانی و بیان و هوادران جدایی حداکثری این دو علم، بهتفصیل بیان شود | ||
کلیدواژهها | ||
معانی؛ بیان؛ سکاکی؛ شارحان مفتاح العلوم؛ جدایی حداقلی و حداکثری | ||
مراجع | ||
ابنمالک، م. بیتا. المصباح فی علومالمعانی و البیان و البدیع، حققه و شرحه و وضع فهارسه ح. ع. یوسف، مکتبه الآداب. ازرقی هِرَوی، ا. ج. 1336. دیوان حکیم ازرقی هروی، جمعآوری و تصحیح و تحشیه و تعلیقات و خط ع. عبدالرسولی. تهران: دانشگاه تهران. اسمیت، و. 1387. «شکلگیری یک کتاب درسی: (شکلگیری یک کتاب درسی بلاغت در قلمرو فرهنگ اسلامی)». ترجمه ن.ق. سارلی. مجله پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، (19): 32-51. تفتازانی، س. 1308. الشرح المطول علی التلخیص، ناشر بوسنوی الحاج افندی. ـــــــــــ . 1434. المطول شرح تلخیص مفتاحالعلوم، تحقیق ع.ح. هنداوی. بیروت: دار الکتب العلمیه. جلیلیتقویان، م و هادی، ر. و ترکی، م. و نوروزی، ع. 1397. «بازنگری در تاریخ استقلال فن بدیع در بلاغت اسلامی». جستارهای ادبی، سال پنجاه و یکم(سوم): 97- 116. حاجیخلیفه. بیتا. کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون. بتصحیح م. ش. الجزء الاول، لبنان: دار احیاء التراث العربی. حموی، ی. 1993. المعجم الادباء، تحقیق ا. عباس. ج6. بیروت: دارالغرب الاسلامی. خطیبیخلخالی، ش. م. 2007. مفتاح تلخیص المفتاح، تحقیق و تعلیق ه. م. هاشم محمود. 2ج. قاهره: مکتبه الأزهریه للتراث. خوافی، ب. ح. 1261. کتاب الافصاح فی شرح الایضاح، نسخه خطی موجود در کتابخانه راغب پاشا. دادبه، ا. و فرزانه، ب. 1367. «بیان». دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 13، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. رازی، ف. م. 2004. نهایهالایجاز فی درایهالاعجاز، تصحیح ن. حاجی مفتیاوغلی، بیروت: دار صادر. سبکی، ب. 2003. عروسالافراح، تحقیق ع.ح. هنداوی. ج2. بیروت: المکتبه العصریه. سکاکی، م. 2000. مفتاحالعلوم، حقّقه و علّقه و فهّرسه ع. ح. هنداوی، بیروت: دارالکتب. سعد سلمان، م. 1362. دیوان مسعود سعد سلمان، تصحیح ر. یاسمی. تهران: امیرکبیر. شاه نعمتالله ولی. 1362. دیوان شاه نعمت الله ولی، با مقدمه س. نفیسی و حواشی م. درویش. تهران: کتابفروشی علمی. شمیسا، س. 1386. معانی، تهران: میترا. شیرازی، ق. 900. مفتاح المفتاح، نسخه خطی کتابت 900. موجود در مرکز احیاء میراث اسلامی: قم. صفا، ذ. 1373. تاریخ ادبیات ایران. جلد سوم قسمت1. تهران: فردوس. ضیف، ش. 1383. تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمه م.ر ترکی. تهران: سمت. طاشکبریزاده، ا. 2002. مفتاح السعاده، ج 1، بیروت: دارالکتب العلمیه. عبدالجفال، م. 1374. «نقد و بررسی مبانی فصاحت». ترجمه ح. سیدی. مجله کیهان اندیشه،(64): 194-175. عنصری بلخی، ا. ح. 1363. دیوان عنصری، به کوشش م. دبیرسیاقی. تهران: کتابخانه سنایی. فارابی، ا. م. 1991. احصاءالعلوم. بیروت: مرکز انهاء القومی. فرغانی، س. 1364. دیوان سیف فرغانی، با تصحیح و مقدمه ذ. صفا. تهران: فردوسی. قزوینی، ز. ۲۰۰۶. عجایبالمخلوقات و غرائبالموجودات. تحقیق م. القاضی. قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه. قفطی، ع. 2004. إنباه الرواه علی أنباه النُحاه. التحقیق م. ابوالفضل ابراهیم. ج۱. بیروت: مکتبه العصریه. کاشی، ع. 1042. شرح المفتاح، نسخه خطی، ینی جامع. مطرزی خوارزمی، ن. 610. الایضاح فی شرح مقامات حریری، نسخه خطی از کتابخانه نور عثمانیه به شماره 4063. مطلوب، ا. 1968. القزوینی و شروح التلخیص، بغداد: منشورات مکتبه النهضه. ـــــــ . 2010. دراسات بلاغیه و نقدیه، عراق: دار رشید. یواقیتالعلوم و دراریالنّجوم. 1345. به تصحیح م. ت. دانشپژوه. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 954 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 540 |