پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 32 |
| تعداد شماره‌ها | 813 |
| تعداد مقالات | 7,873 |
| تعداد مشاهده مقاله | 36,513,571 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,285,484 |
ارزیابی شاخص‌های تحمل به خشکی بر اساس عملکرد دانه و زیست‌توده ریشه در ژنوتیپ‌های برنج | ||
| تحقیقات غلات | ||
| دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 56، مهر 1404، صفحه 233-250 | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22124/cr.2025.30976.1868 | ||
| نویسندگان | ||
| مهدی محسنی1؛ نادعلی بابائیان جلودار* 2؛ علیرضا ترنگ3؛ نادعلی باقری4 | ||
| 1دانشجوی دکتری، گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران | ||
| 2استاد، گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران | ||
| 3دانشیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات برنج کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رشت، ایران | ||
| 4دانشیار، گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران | ||
| چکیده | ||
| مقدمه: کمبود نزولات جوی و کاهش منابع آبی در سال‌های اخیر به‌عنوان مانع جدی برای تولید برنج مطرح است. تنش خشکی از رایج‌ترین تنش‌های غیرزیستی است که بخش زیادی از مناطق تحت کشت برنج را تهدید می‌کند. عملکرد برنج در مزارع ممکن است در هر مرحله رشدی توسط خشکی کاهش یابد. برنج بیش‌تر در مرحله زایشی تحت تأثیر خشکی قرار می‌گیرد. بنابراین شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به تنش یکی از راه‌کارهای غلبه بر این شرایط است. برای ارزیابی میزان تحمل و حساسیت گیاهان به تنش و شناسایی پایداری آن‌ها، شاخص‌های مختلفی پیشنهاد شده است. در این مطالعه، تعدادی از ژنوتیپ‌های برنج تحت دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی مورد ارزیابی قرار گرفتند که هدف از آن شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی بر اساس عملکرد دانه و زیست‌توده ریشه با استفاده از شاخص‌های حساسیت و تحمل به تنش بود. مواد و روش‌ها: مواد گیاهی این پژوهش، تعداد 36 ژنوتیپ مختلف برنج بود که در دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مؤسسه تحقیقات برنج کشور در سال 1402 مورد ارزیابی قرار گرفتند. آزمایش در لوله‌های PVC (کنترل‌شده) با قطر 20 سانتی‌متر و طول 100 سانتی‌متر زیر پوشش باران‌گیر انجام شد و لوله‌ها با مقدار و تراکم یکسان خاک (مخلوط یک‌سوم شن و دوسوم خاک مزرعه) پر شدند. اطراف باران‌گیر کاملاً باز بود و دما و رطوبت نسبی با محیط بیرون تفاوت معنی‌داری نداشت. میزان کود شیمیایی بر حسب آزمون خاک محاسبه و با خاک کاملاً مخلوط شد. پس از تعیین ظرفیت مزرعه 91% برای لوله‌های تیمار خشکی، گیاهچه‌های 4-3 برگی هر رقم به‌صورت تک‌نشا کاشته شدند. گیاهان در مرحله حداکثر پنجه‌زنی و شروع آغازش خوشه در معرض تنش رطوبتی قرار گرفتند و تنها در شرایط بدون تنش، آبیاری به‌طور کامل تا زمان رسیدگی انجام شد. پس از رسیدن رطوبت خاک به سطح 20 درصد، صفات عملکرد دانه و زیست‌توده ریشه اندازه‌گیری و شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش محاسبه شد. برای محاسبه ضرایب همبستگی پیرسون از نرم‌افزارSPSS و برای انجام تجزیه خوشه‌ای و رسم نمودار بای‌پلات شاخص‌ها بر اساس عملکرد دانه از نرم‌افزارهای NTSYS 2.02 و XLSTAT 2019.2.2 استفاده شد. یافته‌های تحقیق: نتایج نشان داد که بیش‌ترین و کم‌ترین میانگین عملکرد دانه در شرایط بدون تنش به‌ترتیب به رقم‌های گوهر و IR58 و در شرایط تنش خشکی به رقم‌های محمدی چپرسر و حسنی تعلق داشت. کم‌ترین کاهش عملکرد دانه در محیط تنش (49.57 درصد) مربوط به رقم محمدی چپرسر و بیش‌ترین درصد افزایش زیست‌توده ریشه (63.45 درصد) مربوط به رقم حسنی بود. نتایج ضرایب همبستگی نشان داد که عملکرد دانه در شرایط بدون تنش به‌ترتیب با شاخص‌های بهره‌وری متوسط (MP)، میانگین هندسی بهره‌وری (GMP)، میانگین هارمونیک (HM)، شاخص تحمل (TOL) و شاخص تحمل به تنش (STI) دارای همبستگی مثبت و معنی‌دار بود و بیش‌ترین همبستگی با شاخص بهره‌وری متوسط (r = 0.906) مشاهده شد. در شرایط تنش نیز شاخص‌های MP، GMP، HM، STI، شاخص عملکرد (YI)، شاخص پایداری عملکرد (YSI) و شاخص خشکی نسبی (RDI) همبستگی بالایی با عملکرد دانه نشان دادند و بالاترین آن مربوط به شاخص عملکرد (r = 1.00) بود. زیست‌توده ریشه نیز در شرایط بدون تنش به‌ترتیب با شاخص‌هایMP، GMP، HM، YI، STI، SSI، TOL و میانگین زیست‌توده ریشه در شرایط تنش (Ys) همبستگی مثبت و معنی‌دار داشت و بیش‌ترین همبستگی را با شاخص بهره‌وری متوسط (r = 0.903) دارا بود. در شرایط تنش نیز شاخص‌های MP، GMP، HM، YI، YSI، RDI و STI همبستگی بالایی با زیست‌توده ریشه نشان دادند و بالاترین آن مربوط به شاخص عملکرد (r = 1.00) بود. تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌های برنج بر اساس شاخص‌های تحمل به خشکی حاصل از عملکرد دانه، ژنوتیپ‌ها را به چهار گروه تفکیک کرد که ژنوتیپ‌های گروه دوم (گروه A) شامل محمدی چپرسر، غریب سیاه ریحانی، هاشمی، دولار، کیان و آنام همراه با 10 ژنوتیپ از گروه اول شامل علی کاظمی، نعمت، ساحل، دانیال، گیلانه، دم‌زرد، درفک، گوهر، ندا و توکا جزء ژنوتیپ‌های متحمل به تنش خشکی بودند. از طریق روش بای‌پلات برای عملکرد دانه نیز دوازده ژنوتیپ متحمل به خشکی بر اساس شاخص‌های Yn، STI، HM، GMP و MP شناسایی شدند. نتیجه‌گیری: با بررسی شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش و ضرایب همبستگی بین شاخص‌ها با عملکرد دانه و زیست‌توده ریشه در شرایط تنش و بدون تنش، شاخص‌های MP، GMP، HM، STI و RDI به‌عنوان شاخص‌های برتر انتخاب شدند. بر اساس نتایج حاصل از روش‌های تجزیه خوشه‌ای، بای‌پلات و ضرایب همبستگی شاخص‌های تنش، ژنوتیپ‌های دانیال، گوهر، نعمت، گیلانه، درفک، دولار، دم‌زرد، سالاری، توکا و محمدی چپرسر به‌عنوان ژنوتیپ‌های با عملکرد دانه و زیست‌توده ریشه بالا و متحمل به خشکی و ژنوتیپ‌های اهلمی طارم، بینام، سنگ جو، حسن‌سرایی آتشگاه، کادوس، رش، IR28، IR50 و IR64 به‌عنوان ژنوتیپ‌های با عملکرد و زیست‌توده ریشه پایین و حساس به تنش خشکی شناسایی شدند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| بای پلات؛ تجزیه به مؤلفه‌های اصلی؛ تجزیه خوشه‌ای؛ شاخص خشکی نسبی؛ شاخص عملکرد | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 91 |
||